Czym jest architektura krajobrazu?
Architektura krajobrazu (landscape architekture) to specjalność zawodowa, która od drugiej połowy XIX w. zmieniała obraz wielu miast stawiając na piękne otoczenie, harmonijną przestrzeń i zaspakajanie potrzeb wypoczynku. W projektowaniu krajobrazu wyraźna jest synergia pomiędzy sztuką i nauką. Przedmiotem projektu jest przestrzeń, która rozgrywa się pomiędzy budynkami i miejscami. Istotne są realizacje pomiędzy środowiskiem naturalnym i kulturowym [2].

Definicje architektury krajobrazu:
- Charles William Eliot (1834-1926) – „Architektura krajobrazu jest przede wszystkim sztuką i jej najważniejszą funkcją jest tworzenie i ochrona piękna w otoczeniu siedzib ludzkich oraz szerzej w naturalnej scenerii kraju”. Stwierdził też, że zadaniem tej profesji jest „promowanie oraz ochrona wygody, komfortu i zdrowia ludzi miast”.
- Frederik Law Olmsted Senior FLO (1822-1903) – „Wyłącznie naśladowanie natury, jakkolwiek udane, nie jest sztuką czy osiągnięciem efektu, który powinien wydawać się naturalnym i interesującym, nie jest dla nas dostateczną powinnością (…). Związek tak określonej sztuki, ze sztuką architektury, w tworzeniu kompozycji krajobrazu, jest tym co określamy architekturą krajobrazu”.
- Horace William Shaler Cleveland (1814-1900) – architektura krajobrazu to „sztuka wygodnego, ekonomicznego i pełnego wdzięku urządzania terenu dla różnych potrzeb cywilizacji”.
- ASLA Handbook of Professional Practice 1981 – „Architektura krajobrazu to dziedzina nauki i sztuki, która obejmuje profesjonalne działania związane z planowaniem terenu, projektowaniem otoczenia obiektów oraz ochronę zasobów naturalnych i tworzenie środowiska bardziej użytecznego, bezpiecznego i przyjemnego do życia.”
- ASLA Members Handbook 1990-1991 – „Architektura krajobrazu to zawód, który stosuje artystyczne i naukowe zasady do badań, planowania, projektowania i zarządzania środowiskiem, zarówno naturalnym jak i kulturowym. Uprawiający tę profesję stosują zdolności twórcze, techniczne i wiedzę naukową, o kulturze i polityce w planowaniu układów przyrodniczych i elementów budowlanych terenu, z uwzględnieniem zarządzania i ochrony przyrody oraz zasobów kulturowych. W rezultacie tych działań środowisko powinno spełniać wymogi użyteczności, estetyki, bezpieczeństwa i przyjemności. Architektura krajobrazu może dla celów ochrony i kształtowania krajobrazu, jego rozwoju i wzbogacenia włączać: badania naukowe, selekcje oraz dyspozycje zasobów terenowych i wodnych do stosowania ich użytkowani.”
Architekci krajobrazu uczestniczą też w planowaniu krajobrazu: miejscowym i regionalnym [2].
Początki zawodu
Architektura krajobrazu swoje „początki” czerpała z sztuki ogrodowej, architektury i planowania. Od XVIII w. kluczowa była angielska szkoła krajobrazowa. Projektanci uważali, że każde miejsce posiada wyjątkowe cechy fizyczne i niepowtarzalne cechy przestrzeni – genius loci. Ogrodnictwo krajobrazowe XVIII wieku przyczyniło się do stworzenia fundamentów tego zawodu.
H. Repton (1752-1818) na swojej wizytówce napisał landscape gardener. Jednak po raz pierwszy nazwą tego zawodu – architekt krajobrazu – określił się Frederick Law Olmsted (1822-1903) i Calvert Vaux (1824-1895), podpisując w 1863 r. list do zarządców Central Parku „Olmsted nad Vaux Landscape Architects”. Często można było spotkać w tym okresie też nazwę „ogrodnictwo krajobrazowe” (landscape gardening). H. W. S. Cleveland (1814-1900), stosował nazwę landscape engineer lub landscape designer. P. Geddes (1854-1932) przyjął jako pierwszy tytuł „architekt krajobrazu” w Wielkiej Brytanii [2].
Różne działania m.in. Olmsteda jak i Eliota umacniały pozycję zawodową architektów krajobrazu i doprowadziły do powstania w 1899 r. Americam Society of Landscape Architects (ASLA) – pierwszej organizacji skupiającej przedstawicieli nowego zawodu. W Europie kształcenie architektów krajobrazu rozpoczęto w 1919 r. w Oslo. W Anglii architektura krajobrazu uzyskała status zawodu w 1929 r. W Polsce Franciszek Krzywda-Polkowski (1881-1949) od 1928 r. prowadził Zakład Architektury Krajobrazu i Parkoznawstwa w warszawskiej Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) [2]. IFLA EUROPE, poprzednio założona jako EFLA – European Federation for Landscape Architecture, założona została w kwietniu 1989 r. [3]. Organizacja zrzeszająca stowarzyszenia krajowe dla architektów krajobrazu z krajów Unii Europejskiej oraz Szwajcarii. Głównymi zadaniami IFLA Europe jest promocja zawodu architekta krajobrazu, reprezentowanie interesów członków stowarzyszeń zrzeszonych w IFLA, w instytucjach unijnych, inicjowanie działań i utrzymanie standardów kształcenia i praktyki zawodowej we wszystkich krajach europejskich. Od stycznia 2007 roku EFLA Europe jest częścią International Federation of Landscape Architects (IFLA), a od czerwca 2012 działa pod nową nazwą – IFLA Europe. W listopadzie 2008 roku do grona 19 organizacji członkowskich dołączyło Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu (SAK) [4].
Czasy współczesne
Obecne definicje zawodu wskazują jak bardzo ta profesja się rozwinęła. W Stanach Zjednoczonych w okresie do II wojny światowej 90 % projektów i prac wykonywanych przez architektów krajobrazu związane było z ogrodami przydomowymi, rezydencjonalnymi i parkami publicznymi. Ta proporcja zmieniła się całkowicie i obecnie 90 % projektów związanych jest z terenami miejskimi, publicznymi, rekreacyjnymi, parkami narodowymi oraz zabytkowymi. Architekci krajobrazu uczestniczą w planowaniu regionalnym i planowaniu miast, a tylko 10% prac to projekty ogrodów przydomowych i rezydencjonalnych. Sytuacja w Europie przedstawia się podobnie, architekci krajobrazu działają na różnych polach, w różnych skalach projektowych – dane z II i III Forum 1999 i 2000 r. [2].
Architektura krajobrazu w Stanach Zjednoczonych była odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne i dzięki stowarzyszeniom zawodowym osiągnęła poziom nauczania akademickiego. W Polsce jest odwrotnie, istnieje szkolnictwo wyższe, stowarzyszenia i dążymy do rzeczywistej (nie tylko deklarowanej) akceptacji społecznej. Brakuje nam wsparcia odgórnego, poza uczelnianego.
Polska – Warszawa i Kraków
W 1930 roku, powstał pierwszy w Polsce Zakład Architektury Krajobrazu i Parkoznawstwa przy Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W Krakowie zaś nauczanie odbywało się początkowo w ramach Wydziałów Akademii Górniczej tuż po zakończeniu wojny, w nowo utworzonym Wydziale Architektury (1945 r). Twórcą Katedry Urbanistyki w Krakowie był prof. Tadeusz Tołwiński (1887-1951). Współpracował on z wspominanym wyżej prof. Franciszkiem Krzywdą-Polkowskim (1881 – 1949). Doktorantem Tołwińskiego był prof. Gerad Ciołek (1909-1996), który został kierownikiem Katedry Planowania Krajobrazu i Terenów Zielonych. Jego doktoranci, czyli Zygmunt Novák (1897-1972) i Janusz Bogdanowki (1925-2003) byli wychowawcami kolejnych architektów krajobrazu m.in. prof. Marii Łuczyńskiej-Bruzdowej.
Rok 1992 był szczególnym dla zawodu architektura krajobrazu, gdyż powstał w tym roku Instytut Architektury Krajobrazu na Politechnice Karkowskiej. Dyrektorem Instytutu został prof. Janusz Bogdanowski. W roku 1994 Dyrektorem Instytutu Architektury Krajobrazu był dr hab. inż. Aleksander Böhm, prof. PK. Pierwszy program studiów na kierunku architektura krajobrazu uruchomiona na PK w roku akademickim 2000/2001. Na uniwersytecie Rolniczym otwarto drugi kierunek architektura krajobrazu w roku akademickim 2008/2009 [1]. Od 2013 dyrektorem Instytutu Architektury Krajobrazu i kierownik Zakładu Kompozycji i Planowania jest dr hab. inż. arch. prof. PK Agata Zachariasz [5].
Nowe teorie i urbanistyka krajobrazowa.
W skali kształtowania krajobrazu miasta pojawiły się nowe idee. New Urbanism, Green Urbanism, Landscape Urbanism, green infrastructure (zielona infrastruktura), ekosystems services (usługi ekosystemowe), working landscape (pracujący krajobraz) czy space recycling (recykling przestrzeni).
Landscape Urbanism, wprowadzony pod koniec XX w., nabiera znaczenia w kontekście pochodzenia architektury krajobrazu do ogrodnictwa krajobrazowego. Urbanistyka krajobrazowa zakłada, że najlepszy sposób planowania i organizacji struktury miasta to projektowanie jego krajobrazu, a nie budynków. Jednym z przedstawicieli i zwolenników tego nurtu jest Kongjian Yu, tzw. Chiński Olmsted https://www.turenscape.com/en/home/index.html [2].
W kolejnych artykułach omówię dokładniej zadania i wyzwania jakie stoją przed architektem krajobrazu. Przedstawię z jakimi problemami mierzą się architekcie krajobrazu.
Powiedz mi, czym dla Ciebie jest architektura krajobrazu? Z czym się kojarzy?
Bibliografia:
[1] Böhm A., Sykta, I. (2013), Dwudziestolecie Instytutu Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej 1992-2012, Wydawnictwo PK, Kraków 2013, str. 5-26
pdf:http://architektura-krajobrazu.pk.edu.pl/uploads/xx_lecie_instytutu_architektury_krajobrazu.pdf (dostęp 20.6.2020)
[2] Zachariasz A. (2016), O architekturze krajobrazu, kompozycji krajobrazu i specjalistycznej terminologii – rozważania wprowadzające, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, NR 32/2016 Kraków, str. 11-29
[3] IFLA EUROPE
https://iflaeurope.eu/index.php/site/general/about(dostęp 20.6.2020)
[4] SAK- Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu https://sak.org.pl/cele-i-misja-sak/organizacje-partnerskie/ifla-europe/ (dostęp 20.6.2020)
[5] Politechnika Krakowa architektura krajobrazu http://architektura-krajobrazu.pk.edu.pl/personnel (dostęp 20.6.2020)
Justyna Mazur-Łabuz
Nie odchodź jeszcze, podziel się ze mną swoją opinią.
Napisz co uważasz o tym tekście i architekturze krajobrazu –> justyna@justlandscape.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone. Wykorzystanie tekstu wyłącznie za podaniem źródła i autora.
JUST LANDSCAPE
PRACOWANIA ARCHITEKTURY KRAJOBRAZU
mail: justyna@justlandscape.pl
Aleja 29 Listopada, Kraków